de dramadriehoek

Een consult natuurgeneeskunde is niet alleen kijken naar de klacht, leefgewoontes en historie. Er komt ook vaak een stuk psychologie en coaching bij kijken. Vandaag wil ik wat meer vertellen over het systeem van de dramadriehoek waar veel mensen onbewust regelmatig in belanden. Wil je meer weten? Lees dan verder…

De dramadriehoek is een model dat bedacht is in de transactionele analyse. Het is een model dat gaat over interactie tussen personen, waar mensen in vast kunnen lopen. Er zijn drie rollen in dit model die een negatief effect hebben op elkaar en waarin ongelijkwaardigheid een grote rol speelt. Vaak hebben mensen een voorkeursrol waar je sneller in stapt dan in de andere rollen.

De eerste rol is die van:

• de redder: zit je in deze rol, dan geef je veel en vaak ongevraagd hulp of advies aan anderen. Deze persoon neemt de verantwoordelijkheid van de ander over en maakt zichzelf hiermee onbewust onmisbaar en de ander meer afhankelijk. “Kom maar, ik los het wel op” of “laat mij het maar even doen, ik help je wel”. maar heeft de ander dit wel nodig of zit hij/ zij er wel op te wachten? Het geeft jou een goed gevoel, maar help je de ander er echt mee?
• Het slachtoffer: zit je in deze rol, dan gedraag je je hulpeloos. Vaak voelt deze persoon onmacht. “waarom overkomt mij dit altijd”. “Ik heb altijd pech”. Vaak mensen die veel klagen en weinig actie ondernemen om iets te veranderen. De redder voelt zich dan vaak aangesproken om hulp te bieden en te komen redden. Maar is dat voldoende voor het slachtoffer? Reacties als “ja jij hebt makkelijk praten”, of “jij snapt mijn situatie niet” komen vaak voor. Nogmaals ook dit is vaak onbewust gedrag, omdat de redder zich echt niet bewust is van zijn/ haar eigen kracht en mogelijkheden. Wekt dit irritatie op bij een ander, dan komt de aanklager naar voren. De derde rol.
• De aanklager: deze persoon wijst anderen graag op zwakke plekken zonder naar zichzelf te kijken en om eigen zwakke plekken te verbergen. Een situatie wordt vaak benaderd vanuit kritiek of een oordeel. Dat hoeft niet eens heel direct te zijn. Een opmerking als “zal ik dit maar oppakken? Lijkt mij meer iets voor mijn kwaliteiten” geeft een ondertoon van afkeuring voor de ander. Als anderen zich schuldig of minderwaardig gaan voelen, dan geeft dat de aanklager een gevoel van eigenwaarde. Een ander kan zich ‘slachtoffer’ gaan voelen en denken “zie je wel, zij/ hij vindt ook al dat ik dat niet kan”. De aanklager treft zo nooit schuld en voelt zich beter dan de ander.

Aanklager en slachtoffer leggen de schuld bij de ander en de redder legt het probleem niet daar neer waar het hoort te liggen. Alle drie de rollen fixeren zich op de ander, zodat het vaak onbewust de aandacht afleidt van zichzelf en waar het echt om gaat. Deze rollen zijn in een soms rap tempo uitwisselbaar als je vast zit in een drama driehoek. Voelt een redder zich niet gewaardeerd door een ander, dan kan deze opeens slachtoffer “zie je wel, ik kan het nooit goed doen” of aanklager “nou ja, ik wil alleen maar helpen hoor” worden. Als een aanklager het goed wil maken kan deze zomaar slachtoffer of redder worden etc. De ene rol kan niet zonder de andere rol. Ze versterken elkaar en iedereen doet zichzelf en de ander tekort. De psychologie achter deze rollen is dat we bang zijn om ons kwetsbaar op te stellen. In plaats van echt te zeggen wat ons dwars zit of wat we nodig hebben, stap je snel uit zelfbescherming in de dramadriehoek. En dat kan sneller dan je denkt en vaker per dag dan je zou geloven. Zo is de achtergrond van bijvoorbeeld een slachtoffer vaak angst, maar deze spreekt dit niet uit. Vast blijven zitten in een dramadriehoek kost veel energie, zorgt voor ongelijkheid (de een voelt zich meer/ beter dan de ander) en iedereen blijft achter met een rotgevoel. Niemand neemt de verantwoordelijkheid voor zijn/ haar eigen gedrag en niets wordt opgelost. Een belangrijke veroorzaker voor een burn-out.

Een voorbeeld uit mijn leven ter illustratie, want ondanks dat ik bekend ben met de dramadriehoek val ik ook nog steeds af en toe in de valkuil. Ik werk naast mijn praktijk nog 2 dagen in loondienst en had opgezegd omdat ik een leuke andere uitdaging heb gekregen. Mijn collega krijgt een promotie als leidinggevende en stapte direct in de rol van slachtoffer toen ik dat vertelde. “Ik kan het nog niet alleen en ik had het zo graag samen met jou gedaan”. “Hoe moet dat nu verder” was een beetje de lading die ik naar me toe geworpen kreeg. Maar ze ging ook naar de aanklager. “waarom heb je dit niet eerder verteld aan mij”. Ik schoot direct in de rol van redder (mede gevleid door het feit dat ze me zo waardeerde en nodig had). Ik ging dus allerlei oplossingen aandragen, een nieuwe collega voor haar zoeken en liet mij overhalen uit schuldgevoel om nog een paar dagen over mijn besluit te vertrekken over na te denken. Ik dacht “ik zorg er wel voor dat de boel door draait als ik weg ben, want door mij vallen alle plannen in duigen. Ik ga tenslotte weg”. Hier had mijn collega echter niet om gevraagd. Dat duurde dus enkele dagen, waarin ik mij rot en schuldig voelde om mijn collega zo achter te laten en mijn collega zich rot voelde met het gevoel dat ze haar nieuwe rol als leidinggevende niet alleen of met een nieuwe collega aankon. En zo werkt de dramadriehoek. Terwijl eigenlijk mijn collega niet durfde uit te spreken dat ze heel onzeker was in haar nieuwe rol en alles graag gelijk goed wil doen en ik niet uitsprak dat ik me schuldig voelde zo snel weer ontslag te nemen, maar echt niet wilde blijven, omdat ik de uitdaging miste. En niet alleen in werksituaties kan je verzanden in de drama driehoek, ook in relaties met bijvoorbeeld jouw partner, kind, vriend en/of ouder stap je er snel onbewust in. Ga er maar eens op letten als je je in een situatie voelt zitten die niet fijn voelt of waar wat wringt, maar je kan er niet je vinger op leggen. Of gesprekken die niet fijn verlopen. Wat gebeurt er?

Pas als je je bewust wordt van deze dynamiek en gaat herkennen, kan je er beter en sneller weer uitstappen en dingen anders aanpakken. Dan ga je meer naar de winnaarsdriehoek (zie afbeelding) en ga je echt de verbinding aan met de ander. Zo besloot ik mijn rol van redder los te laten, duidelijk aan te geven dat ik echt wegging en het mij speet, maar dat ik ze het allerbeste wenste. Ik liet de invulling van mijn opvolging verder over aan mijn collega en reageerde niet meer op haar smeekbeden om te blijven, die nog lang bleven doorgaan overigens. Ik wachtte op een verzoek van haar om specifieke hulp en ging niet meer uit mezelf oplossingen aandragen. Maar wees erop bedacht dat als je uit je rol van redder stapt (een rol die vooral vrouwen snel geneigd zijn op zich te nemen), het slachtoffer aanklager kan worden en kan gaan protesteren “dit kan je niet doen”, “ik dacht dat ik op jou kon bouwen”.

De winnaarsdriehoek is het positieve alternatief van de drama driehoek. Zo is het positieve alternatief voor de rol van slachtoffer, zich kwetsbaar opstellen en niet klagen, maar (hulp) vragen. De persoon neemt verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag, gevoelens en behoefte. De persoon voelt zich ook in eigen kracht staan en komt zelf in actie in plaats van passief wachten op redding.

Het positieve alternatief voor de rol van redder is kiezen voor een zorgzame opstelling en betrokkenheid bij de ander, maar ook bij zichzelf. Je gaat ervan uit dat de ander voor zichzelf kan zorgen en maakt vooraf afspraken over wat die ander zelf doet. Je kan vragen “kan ik iets voor je doen” in plaats van ongevraagd gaan redderen. En de ander ondersteunen in plaats van alles uit handen nemen.

Het positieve alternatief voor de rol van aanklager is assertief zijn in plaats van agressief. Je geeft jouw grenzen aan en zegt wat je denkt vanuit jezelf zonder de ander daarin te kwetsen “ik denk”, “ik voel” in plaats van “jij”. Daarbij houd je ook rekening met de belangen van een ander in plaats van over anderen heen te walsen uit een vorm van onzekerheid. De aanklager kan meer aan zelfreflectie doen en verantwoording bij zichzelf zoeken in plaats van naar anderen te wijzen.

Wil je hier meer over weten? Lees dan eens het boek ‘Ik ben ok, jij bent ok’ van Thomas Harris of het boek ‘mens erger je niet’ van Eric Berne.

11/01/2019